http://www.iom.int/cms/en/sites/iom/home.html

Göç hareketlerinden etkilenen kişi ve gruplara yardım sağlamakla görevli olan Uluslararası Göç Teşkilatı (International Organization for Migration - IOM), aynı zamanda göç sorunlarının ele alındığı uluslararası bir platform niteliğindedir. IOM’in kurumsal statüsü açısından 2016 yılındaki en önemli gelişme, Cenevre ve New York’ta yapılan yoğun müzakereler sonucunda örgütün “ilgili kuruluş (related agency)” statüsüyle BM sistemine dahil edilmesi olmuştur.

IOM’in temelleri 1951 yılında Brüksel’de yapılan Uluslararası Göç Konferansı’nda atılmıştır. Bu konferansta alınan karar uyarınca kurulan “Intergovernmental Committee for European Migration”, 1980 yılında “Intergovernmental Committee for Migration” olarak yeniden adlandırılmış ve bu kuruluş 1989 yılında Uluslararası Göç Örgütü adını almıştır.

IOM’in üye devlet sayısı 172’dir. 8 ülke (Bahreyn, Butan, Küba, Endonezya, Katar, Rusya Federasyonu, San Marino, Suudi Arabistan) ve çok sayıda uluslararası ve hükümet-dışı kuruluş (NGO) ise gözlemci statüsünü haizdir.

IOM yönetiminin başında bir Genel Direktör bulunmakta olup, bu görevi 1 Ekim 2018’den bu yana Antonio Vitorino (Portekiz) yürütmektedir. IOM’in izleyeceği politikaların belirlenmesinde en üst karar organı tüm üyelerin eşit biçimde temsil edildiği IOM Konseyi’dir.

IOM özellikle sorunlu bölgelerdeki göçmenler ve uluslararası koruma altına alınmalarına gerek görülmeyen şahısların yani iltica başvuruları reddedilenlerin ülkelerine veya üçüncü ülkelere yerleştirilmelerinde, ülkelerine geri dönme süreçlerinde ve insan kaçakçılığı mağdurlarına yardımda aktif rol oynamaktadır. Statüsü gereğince IOM’un, görev alanına giren bir konuda faaliyete geçebilmesi için ilgili ülkenin talebi gerekmektedir. Ülke içinde yerlerinden edilmiş kişiler konusunda yetkisi bulunmamakla birlikte IOM, ilgili ülkelerin talebi üzerine bu kişilere de yardım sağlamaktadır. IOM uluslararası göç sorunu ile karşılaşan ülkelerin bu sorunların çözümlenmesinde yararlandıkları uluslararası bir forum niteliğindedir.

IOM göç konusunun 2015 sonrası BM kalkınma gündeminin parçası olması için büyük çaba harcamıştır. 2030 Kalkınma Gündemi’nde göç konusunun yeralmasında Örgüt’ün payı büyüktür.

IOM göç hareketleri dışında son dönemde Libya ve Suriye gibi insani krizlere müdahalede artan ölçüde rol oynayan bir örgüt haline gelmiştir. Örgüt bir yandan, insani yardım politikalarının belirlenmesi aşamasına dahil olmaya, diğer taraftan da bütçesini ve operasyonel yapısını bu durumla uyumlaştırmaya gayret göstermektedir.

Başta gönüllü geri dönüşler olmak üzere, göç ve iltica konularının ortak yönlerine ilişkin çalışmalar yürütülmesini teminen IOM ile ilgili uluslararası kuruluşlar arasında bir stratejik işbirliği oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda, konuyla ilgili uluslararası kuruluşların temsilcileri 2003 yılından bu yana Cenevre’de Küresel Göç Grubu (Global Migration Group-GMG) adı altında düzenli aralıklarla biraraya gelmektedir. Kuruluşunda altı üyesi olan GMG’nin günümüzde 21 üyesi bulunmaktadır. 1 Ocak 2018 itibariyle IOM, GMG Eş-Başkanlığını BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile birlikte yürütmektedir.

Türkiye-IOM İlişkileri

Türkiye, IOM çalışmalarına uzun süre gözlemci olarak katıldıktan sonra, 30 Kasım 2004 tarihinde kuruluşa üye olmuştur. Türkiye ile IOM arasında 1995 yılında imzalanan “IOM’in Türkiye’deki Hukuki Durumu, Ayrıcalıkları ve Dokunulmazlıkları” başlıklı anlaşma, 2004 yılında yürürlüğe girmiş, Türkiye aynı yıl Cenevre’de yapılan 88. IOM Konseyi toplantısında üyeliğe kabul edilmiştir.

IOM’in Türkiye’deki Ofisi, toplam 800 civarındaki personeliyle Örgüt’ün dünyada Irak’tan sonra en büyük ikinci misyonunu oluşturmaktadır. IOM’in Ankara’daki merkez ofisine ilaveten İstanbul, İzmir, Şanlıurfa, Gaziantep ve Hatay’da irtibat büroları bulunmaktadır.

Türkiye ile IOM arasındaki işbirliği daha çok yasadışı göç ve insan ticareti ile mücadele alanında yoğunlaşmaktadır. Özellikle son dönemde yaşanan insani krizlerde göçmenlere yardım edilmesini teminen, Türkiye ile IOM tarafından ortak başarılı çalışmalar yapılmıştır. Türkiye, IOM’in çalışmalarına aktif olarak katılmakta, özellikle göç alanında uluslararası politikalar oluşturulması ve göçmenlerin haklarının korunması konularında yakın işbirliği sürdürmektedir.