Dünya Sağlık Teşkilatı (World Health Organization, www.who.int) sağlık alanında faaliyet gösteren BM ihtisas kuruluşudur. Temel amacı, mümkün olan en fazla sayıda insanı fiziki, zihinsel ve sosyal anlamda olanaklar ölçüsünde sağlıklı kılmaktır.

Temmuz 1946’da New York’ta düzenlenen Uluslararası Sağlık Konferansı’nda BM’ye üye 51 ülkenin temsilcisi ile FAO, ILO, UNESCO, OIHP (Merkezi Paris’te bulunan Uluslararası Halk Sağlığı Bürosu), Kızılhaç, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu ve Rockefeller Vakfı Temsilcileri, Dünya Sağlık Teşkilatı Anayasası’nı hazırlamışlardır. Aynı tarihte Türkiye dahil 62 ülke Anayasayı imzalamıştır. Anayasa’nın yürürlüğe girme koşulu olan 26 üye ülkenin onayı 7 Nisan 1948’de gerçekleşmiş ve DST bu tarihte resmen BM ihtisas kuruluşu haline gelmiştir. Halen 195’i asil, ikisi ortak [Porto Riko ve Tokelau (Yeni Zelanda’ya bağlı özerk bir ada ülkesi)] üyesi bulunmaktadır.

Örgüt’ün kuruluş yıldönümü olan 7 Nisan, her yıl Dünya Sağlık Günü olarak kutlanmaktadır.

Temel Organlar :

- Dünya Sağlık Asamblesi:

Üye ülkelerin Sağlık Bakanlarının katılımıyla her yıl Mayıs ayında yaklaşık bir hafta süreyle Cenevre’de toplanmaktadır. Asamble’nin, Örgütün temel politikalarını belirlemek, İcra Kurulu üyelerini seçmek, İcra Kurulu tarafından aday gösterilen DST Genel Direktörünü atamak, Örgütün mali politikasını denetlemek, bütçeyi gözden geçirerek onaylamak gibi temel görevleri bulunmaktadır. Asamble’de üye ülkelerin çoğunluğu toplantı yeter sayısını oluşturmaktadır. Anlaşmaların onaylanması, statü belgesinin değişimi, BM ve diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliğine ilişkin anlaşmaların kabulü gibi önemli konulardaki kararlar 2/3 çoğunlukla, önemli sayılacak konuların tespiti dahil diğer konulardaki kararlar salt çoğunlukla alınmaktadır.

- İcra Kurulu:

Asamble tarafından üç yıl süreyle seçilen 34 ülkenin sağlık alanında uzman temsilcilerinden oluşmaktadır. Üyelerinin 1/3’ü her yıl değişmektedir. İcra Kurulu biri Ocak-Şubat aylarında, diğeri de Asamble’den hemen sonra Mayıs ayında olmak üzere yılda en az iki kere toplanmaktadır. İcra Kurulu toplantılarında Asamble’nin gündemi kararlaştırılmakta ve burada alınacak kararların tasarıları şekillendirilmektedir. Ayrıca bütçe ve çalışma raporları gözden geçirilmekte, güncel küresel sağlık konuları ele alınmakta, boşalan Genel Direktörlük makamına gösterilen adaylar değerlendirilerek bunlar arasından seçilen biri DSA’nın onayına sunulmaktadır.

Ülkemiz 1950-1952, 1965-1967, 1980-1982, 1994-1996 ve 2007-2009 dönemlerinde İcra Kurulunda üye sıfatıyla temsil edilmiştir. Mayıs 2009’da yapılan 125. İcra Kurulu toplantısından itibaren gözlemci sıfatıyla toplantılara iştirak edilmiştir. Eylül 2015’te Vilnius’te düzenlenen DST Avrupa Bölge toplantısında ülkemizin 2016-2019 dönemi Kurul üyeliğine adaylığı üzerinde mutabakat sağlanmıştır. Adaylığımız Mayıs 2016’da düzenlenen Dünya Sağlık Asamblesi’nde kabul edilmiştir.

- Genel Direktör:

Genel Direktör, Örgütün idaresinde ve politikaların uygulanmasında önemli bir yere sahiptir. Beş yıllığına İcra Kurulu tarafından gizli oylama ile seçilir ve Asamble tarafından atanır. Sadece bir kez tekrar seçilme imkânı bulunmaktadır. 2017 Mayıs ayında düzenlenen Dünya Sağlık Asamblesi'nde (DSA) yapılan DST Genel Direktörlük seçimlerinde Tedros Adhanom Ghebreyesus (Etiyopya) beş yıllık bir süre için bu göreve seçilmiştir.

- Sekretarya:

Genel Direktörün teknik ve idari başkanlığında tüm DST personelini içermektedir. Sekretarya, Cenevre’deki Merkez birimlerinin yanısıra, altı Bölge Bürosu [Avrupa (Kopenhag), Doğu Akdeniz (Kahire), Afrika (Harare), Amerika (Vaşington), Batı Pasifik (Manila), Güneydoğu Asya (Yeni Delhi)], üye ülkelerdeki temsilcilikler veya irtibat ofislerinden oluşmaktadır.

İzlenen Politikalar :

Sağlık alanında küresel düzeyde norm ve standart belirleyen yegane uluslararası uzmanlık kuruluşu olan DST’nin, özellikle uluslararası mülkiyet dışı adların tescili, uluslararası ilaç düzenlemeleri ve sağlık politikaları ile az gelişmiş ülkelerdeki sağlık sistemlerinin gelişiminde önemli yetki ve ağırlığı bulunmaktadır.

DST’nin kamu sağlığı alanında geçtiğimiz dönemdeki en önemli politikası, Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (Framework Convention on Tobacco Control – FCTC) çalışmaları başlığı altında şekillenmiştir. 2003 Dünya Sağlık Asamblesi’nde kabul edilen ve 27 Şubat 2005 tarihinde yürürlüğe giren Sözleşme, DST çerçevesinde kamu sağlığı alanında yapılan ilk sözleşme olması nedeniyle önem taşımaktadır. Sözleşme çerçevesinde çalışmaları tamamlanan “Tütün Ürünlerinin Yasadışı Ticaretinin Engellenmesi Protokolü” Seul’de gerçekleştirilen 5’inci Taraflar Konferansı’nda 12 Kasım 2012 günü onaylanmıştır.

FCTC’yi 28 Nisan 2004 tarihinde imzalayan Türkiye, bu alanda reklam ve sponsorluğun yasaklanması kamu binalarında sigara yasağı gibi pek çok hükmün yerine getirilmesi açısından “en iyi uygulamalar”ı (best practices) hayata geçiren ülkeler arasında gösterilmektedir. Türkiye, “Tütün Ürünlerinin Yasadışı Ticaretinin Engellenmesi Protokolü”nü 10 Ocak 2013 tarihinde Cenevre’de imzalayarak, imzacı ilk 12 ülke arasında yer almıştır.

DST, bulaşıcı hastalıklar ile HIV/AIDS konusunda ve aile ve toplum sağlığı alanında önemli faaliyetler yürütmektedir. Bu alandaki çalışmalarda, “HIV/AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile Mücadele Küresel Fonu” (Global Fund) ile işbirliği yapmaktadır. DSÖ, UNAIDS adlı kuruluşun on ortak sponsoru arasında da yer almaktadır.

Sağlığın insan hakları boyutu, çevre ve iklim değişikliği ile göç-sağlık ilişkilerini giderek daha fazla gündeme getiren DST, son dönemde uluslararası alanda yaşanan gelişmeler ışığında IOM ve BMMYK ile birlikte göç ve sağlık konusunda paydaşlar arasında işbirliğinin arttırılması ve bu konuda farkındalık yaratılmasına gayret etmektedir. Bu çerçevede, 21-23 Şubat 2017 tarihlerinde Sri Lanka/Kolombo'da “Göçmen Sağlığı İkinci Küresel İstişare Toplantısı” gerçekleştirilmiştir.

Her yıl Örgüt tarafından yayımlanan Dünya Sağlık Raporu, teşkilatın faaliyetleri konusunda önemli bir kaynak ve referans teşkil etmektedir.

Türkiye-DST İlişkileri :

2 Ocak 1948 günü Dünya Sağlık Teşkilatı kurucu anlaşmasını imzalayan Türkiye, 9 Haziran 1949 tarihli ve 5062 sayılı Kanun’la Dünya Sağlık Teşkilatı Anayasası’nı onaylayarak DST’na resmen üye olmuştur. DST’nin Türkiye ile olumlu ilişkileri mevcuttur. Bölgesel alanda birçok proje gerçekleştirilmektedir.

DST’nin 2008 yılından bu yanan Türkiye’de bir “ülke ofisi” bulunmaktadır. Türkiye, DST Avrupa Bölgesi’nde yer almaktadır. Suriye’ye sağlanan insani yardım faaliyetleri kapsamında sağlık grubunun liderliğini üstlenen DST tarafından verilen hizmetlerin daha da etkinleştirilmesi amacıyla, Avrupa Bölge Ofisi tarafından 2013 yılı Ekim ayında Gaziantep’te bir büro açılmıştır.

Türkiye’nin düzenli olarak iştirak ettiği yıllık DST Avrupa Bölge Komite Toplantılarının 2013 oturumu, Eylül ayında İzmir/Çeşme’de gerçekleştirilmiştir.

Türkiye’de son yıllarda sağlık alanında gerçekleştirilen reform çalışmaları kapsamında uygulamaya konan modern ve insan odaklı düzenlemeler, DST tarafından uluslararası platformlarda övgüyle vurgulanmaktadır. DST, Türkiye’de kısa sayılabilecek bir zamanda evrensel sağlık koruması başta olmak üzere, bulaşıcı olmayan hastalıklar, anne ve çocuk sağlığı, ilk adım sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, e-sağlık hizmeti gibi “önce insan” yaklaşımıyla hayata geçirilen düzenlemeleri örnek göstermektedir.